[cmsmasters_row data_width=”boxed” data_padding_left=”3″ data_padding_right=”3″ data_top_style=”default” data_bot_style=”default” data_color=”default” data_bg_position=”top center” data_bg_repeat=”no-repeat” data_bg_attachment=”scroll” data_bg_size=”cover” data_bg_parallax_ratio=”0.5″ data_padding_top=”0″ data_padding_bottom=”50″ data_padding_top_large=”0″ data_padding_bottom_large=”0″ data_padding_top_laptop=”0″ data_padding_bottom_laptop=”0″ data_padding_top_tablet=”0″ data_padding_bottom_tablet=”0″ data_padding_top_mobile_h=”0″ data_padding_bottom_mobile_h=”0″ data_padding_top_mobile_v=”0″ data_padding_bottom_mobile_v=”0″ data_shortcode_id=”acpeys19np”][cmsmasters_column data_width=”1/1″ data_bg_position=”top center” data_bg_repeat=”no-repeat” data_bg_attachment=”scroll” data_bg_size=”cover” data_border_style=”default” data_animation_delay=”0″ data_shortcode_id=”hiqu058itn”][cmsmasters_heading shortcode_id=”8tf6e1ri3a” type=”h3″ font_size=”16″ font_weight=”default” font_style=”default” text_align=”center” margin_top=”30″ margin_bottom=”20″ animation_delay=”0″]Przesłanie Światowego Dnia Gruźlicy w 2020 roku: [/cmsmasters_heading][cmsmasters_heading shortcode_id=”11no6c33y6″ type=”h2″ font_size=”24″ font_weight=”default” font_style=”default” text_align=”center” margin_top=”0″ margin_bottom=”20″ animation_delay=”0″]It’ s time!- To już najwyższy czas![/cmsmasters_heading][/cmsmasters_column][/cmsmasters_row][cmsmasters_row data_width=”boxed” data_padding_left=”3″ data_padding_right=”3″ data_top_style=”default” data_bot_style=”default” data_color=”default” data_bg_position=”top center” data_bg_repeat=”no-repeat” data_bg_attachment=”scroll” data_bg_size=”cover” data_bg_parallax_ratio=”0.5″ data_padding_top=”0″ data_padding_bottom=”50″ data_padding_top_large=”0″ data_padding_bottom_large=”0″ data_padding_top_laptop=”0″ data_padding_bottom_laptop=”0″ data_padding_top_tablet=”0″ data_padding_bottom_tablet=”0″ data_padding_top_mobile_h=”0″ data_padding_bottom_mobile_h=”0″ data_padding_top_mobile_v=”0″ data_padding_bottom_mobile_v=”0″ data_shortcode_id=”r0tideeln7″][cmsmasters_column data_width=”1/1″ data_bg_position=”top center” data_bg_repeat=”no-repeat” data_bg_attachment=”scroll” data_bg_size=”cover” data_border_style=”default” data_animation_delay=”0″ data_shortcode_id=”npy4yjezjk”][cmsmasters_text shortcode_id=”5vnipwm8xr” animation_delay=”0″]
 |
 |
GRUŹLICA NA ŚWIECIE
Gruźlica jest chorobą zakaźną, wywołaną przez prątki wchodzące w skład Mycobacterium tuberculosis complex. Zmiany gruźlicze mogą występować w różnych narządach ciała ale najczęstszą postacią jest gruźlica płuc. Prątkujący chorzy na gruźlicę płuc stanowią źródło zakażenia dla osób ze swego otoczenia.
Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w 2018 roku na gruźlicę zachorowało na świecie 10,0 mln osób, zapadalność wynosiła 132 na 100 000 ludności. Mężczyźni stanowili 57% chorych na gruźlicę, kobiety- 32%, dzieci 11%.
Dwie trzecie chorych na gruźlicę na świecie to mieszkańcy 8 krajów (Indie, Chiny, Indonezja, Filipiny, Pakistan, Nigeria, Bangladesz, RPA). Zapadalność na gruźlicę różniła się znacznie między krajami. W większości najbogatszych krajów świata wynosiła poniżej 10 zachorowań na 100 000 ludności; w 30 krajach- od 150 na 400 a w niektórych – powyżej 500 (Mozambik, RPA, Republika Środkowoafrykańska, Namibia, Lesoto, Filipiny, Korea Północna). Gruźlica jest najczęstszą przyczyną zgonów na świecie wywołanych przez pojedynczy czynnik zakaźny. W 2018 roku 1,2 mln chorych na gruźlicę, nie zakażonych HIV, zmarło z jej powodu (spadek liczby zgonów o 27% w porównaniu z rokiem 2000). Ponadto zmarło 251 tys. chorych na gruźlicę i zakażonych HIV ( spadek o 60% w porównaniu z rokiem 2000).
W 2018 roku osoby zakażone HIV stanowiły 8,6% chorych na gruźlicę na świecie; połowa takich chorych to mieszkańcy południa Afryki.
Problemem w walce z gruźlicą na świecie jest rozpowszechnienie gruźlicy wywołanej przez prątki oporne na najsilniejsze leki przeciwprątkowe- na ryfampicynę (RR-TB) i na ryfampicynę łącznie z izoniazydem (MDR-TB). Liczbę chorych na RR-TB i MDR-TB oszacowano na 484 tys. Połowa wszystkich chorych z taką opornością prątków to mieszkańcy Indii (27%), Chin (14%) i Rosji (9%). Największe odsetki chorych na RR-TB i MDR-TB wśród ogółu chorych na gruźlicę stwierdza się w krajach, które w przeszłości były republikami Związku Radzieckiego.
Leczenie MDR-TB jest długie i mniej skuteczne niż gruźlicy bez oporności prątków.
1,7 mld ludzi na świecie może być zakażonych prątkiem gruźlicy. Osoby zakażone M. tuberculosis stanowią rezerwuar nowych przypadków choroby, ponieważ od 5 do 10% takich osób może w jakimś momencie swego życia, zwykle w ciągu pierwszych lat po zakażeniu, zachorować na aktywną gruźlicę. Największe ryzyko zachorowania mają osoby zakażone HIV. Powszechne na świecie czynniki ryzyka przejścia utajonego zakażenia prątkiem gruźlicy w aktywną chorobę to cukrzyca, niedożywienie, palenie papierosów i nadmierne picie alkoholu.
W 2018 roku w 30 krajach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE/EOG)(Łotwa nie przedstawiła danych) stwierdzono łącznie 52 862 przypadki gruźlicy. Od 2002 roku zapadalność na gruźlicę w UE/EOG stopniowo zmniejsza się. 63% ogółu chorych na gruźlicę stanowiły osoby z pięciu krajów: Polski, Rumunii i Wlk Brytanii, Francji i Niemiec; z samej Rumunii- 23,0%. Zapadalność na gruźlicę wynosiła przeciętnie 10,2 na 100 000 ludności i była niższa niż w latach poprzednich (od 2,3 w Islandii do 62,5 na 100 000 ludności w Rumunii). Współczynniki zapadalności poniżej 10 na 100 000 ludności stwierdzono w 2018 roku w 23 krajach. Kraje o większej zapadalności to wymieniona już Rumunia (62,5), Litwa (40,7), Portugalia (20,8), Bułgaria (19,3), Polska (14,3), Malta (11,6) i Estonia (11,1 na 100 000 ludności). W Niemczech współczynnik zapadalności wynosił 6,6; w Czechach- 4,2; na Słowacji- 5,2 na 100 000 ludności. W Księstwie Liechtensteinu stwierdzono tylko jeden przypadek gruźlicy, w Islandii- 8.
Pewne (potwierdzone bakteriologiczne) rozpoznanie gruźlicy uzyskano w 68,2% wszystkich przypadków, od 25% w Islandii do 100% w Księstwie Liechtensteinu. Na gruźlicę płuc zachorowało 36406 osób, które stanowiły 72,2% wszystkich zarejestrowanych chorych. 11857 chorych (22,4%) miało wyłącznie gruźlicę pozapłucną. Największy odsetek gruźlicy pozapłucnej stwierdzono w Holandii (42,2%), Wlk. Brytanii (41,8%) i Norwegii (39,7%); najniższy na Węgrzech (3,0%) oraz w Księstwie Liechtensteinu, gdzie nie było takiego przypadku.
Dzieci poniżej 15 lat, w liczbie 2035, stanowiły 4,0% chorych ze znanym wiekiem. Zapadalność na gruźlicę u dzieci w krajach UE/EOG wynosiła 2,5 na 100 000; największa była w Rumunii- 17,8 na 100 000.
Stosunek liczby mężczyzn do kobiet chorych na gruźlicę wynosił w krajach UE/EOG 2/1; jedynie na Cyprze, w Islandii i Norwegii liczba kobiet chorych na gruźlicę była większa niż mężczyzn.
W 2018 roku 18 246 chorych na gruźlicę (34,5% wszystkich przypadków) było cudzoziemcami w odniesieniu do kraju zgłaszającego ich zachorowanie. Odsetek cudzoziemców wahał się od 0,3% w Rumunii do >85% na Malcie, w Norwegii i w Szwecji. Cudzoziemcem był jedyny chory na gruźlicę z Księstwa Liechtensteinu.
MDR-TB stwierdzono u 3,7% osób z grupy 26881 chorych z dostępnymi wynikami lekooporności, czyli w 999 przypadkach. Największe odsetki chorych na MDR-TB były na Litwie i w Estonii (>15%).
Zakażenie HIV wykryto u 4,2% z 23 783 chorych na gruźlicę ze znanym statusem HIV, tzn. u 991 osób. Dziewięć krajów UE/EOG, w tym Polska, nie zgłasza wyników badania w kierunku HIV u chorych na gruźlicę.
Umieralność z powodu gruźlicy w krajach UE/EOG wynosiła 0,7 na 100 000 ludności; najwyższa- > 4 na 100 000 była w Rumunii i na Litwie.
Gruźlica w Polsce
W 2018 roku zarejestrowano w Polsce 5 487 zachorowań na gruźlicę, czyli 300 przypadków gruźlicy mniej niż w roku poprzednim i 2749 przypadków mniej w porównaniu z rokiem 2009. Zapadalność na gruźlicę wynosiła 14,3 na 100 000 ludności.
Najczęstszą postacią gruźlicy była gruźlica płuc: 95,2% zachorowań – 5224 przypadki – zapadalność 13,7 na 100 000. W 23 przypadkach gruźlica płuc występowała razem z gruźlicą pozapłucną. Chorzy tylko na gruźlicę pozapłucną – 243 przypadki – 0,6 na 100 000 – stanowili 4,4% ogółu chorych w Polsce w 2018 roku. Najczęstszą postacią gruźlicy pozapłucnej (uwzględniono tylko chorych bez towarzyszących zmian w płucach) było gruźlicze zapalenie opłucnej – 89 zachorowań – 36,6% wszystkich przypadków o lokalizacji pozapłucnej. Jedenaście osób, w tym dwoje dzieci, zachorowało na gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.
W 2018 roku zapadalność na gruźlicę w Polsce była tym większa, im starsza była grupa wieku, ale tylko do wieku 45-64 lata. Wynosiła od 0,9 na 100 000 u dzieci do 14 roku życia do 24,7 na 100 000 u osób w wieku od 45 do 64 lat. Zapadalność u osób w wieku 65 lat i starszych wynosiła 21,3 ba 100 000. W latach wcześniejszych, do 2014 roku, największe współczynniki zapadalności stwierdzano w najstarszej grupie wieku, tzn. u osób w wieku 65 lat i starszych.
Zgłoszono 52 przypadki gruźlicy u dzieci do 14 roku życia, które stanowiły 0,9% ogółu zachorowań. W województwie opolskim i świętokrzyskim nie stwierdzono żadnego przypadku gruźlicy u dzieci do lat 14. W 5 województwach stwierdzono po jednym przypadku gruźlicy dziecięcej; w 3 województwach po dwa przypadki. Największą zapadalność na gruźlicę u dzieci stwierdzono w województwach: mazowieckim – 2,1; podkarpackim – 1,6 i podlaskim – 1,2 na 100 000.
W 2018 roku było 60 przypadków zachorowań na gruźlicę wśród młodzieży w wieku od 15 do 19 lat – zapadalność 3,3 na 100 000. Większość nastoletnich chorych – 96,7% – miała gruźlicę płuc. Największą liczbę nastolatków chorych na gruźlicę odnotowano w woj. śląskim – 9 i lubelskim oraz mazowieckim – 7; najwyższą zapadalność – 6,5 na 100 000 – w woj. lubelskim. W woj. lubuskim i podlaskim nie zarejestrowano żadnego przypadku gruźlicy w grupie 15-19 lat.
W 2018 roku, podobnie jak w latach poprzednich, zapadalność na gruźlicę wśród mężczyzn była ponad dwukrotnie wyższa niż u kobiet. Zarejestrowano 3900 zachorowań u mężczyzn – zapadalność 21,0 na 100 000 i 1587 zachorowań u kobiet – 8,0 na 100 000. Przypadki gruźlicy u mężczyzn stanowiły 71,1% ogółu zachorowań. Największa różnica zapadalności między mężczyznami a kobietami występowała u osób w wieku od 55 do 59 lat (44,9 vs. 9,8 na 100 000) oraz w wieku od 60 do 64 lat (43,7 vs. 10,2 na 100 000). Największą zapadalność na gruźlicę u mężczyzn a także u kobiet stwierdzono w woj. lubelskim – 35,0 i 12,5 na 100 000. Najmniejsza w Polsce zapadalność na gruźlicę – 3,8 na 100 000 – była u kobiet w woj. podlaskim.
Znaczne różnice zapadalności na gruźlicę między województwami, obserwowane od lat, wystąpiły także w roku 2018. Największą zapadalność na gruźlicę wszystkich postaci na 100 000 ludności zarejestrowano w województwach.: lubelskim – 23,4; śląskim – 18,6 i mazowieckim – 17,7 a najmniejszą w województwach: podlaskim – 7,3, wielkopolskim – 8,0 i warmińsko-mazurskim – 8,7.
Gruźlica została potwierdzona bakteriologicznie u 4075 chorych, w tym w 3935 przypadkach gruźlicy płuc. Zapadalność na wszystkie postaci gruźlicy potwierdzonej bakteriologicznie wynosiła 10,6 na 100 000 ludności; na gruźlicę płuc – 10,2. Chorzy z potwierdzeniem bakteriologicznym stanowili 74,3 ogółu chorych (na gruźlicę płuc- 75,3%). Chorzy na gruźlicę płuc, u których prątki stwierdzono także w bakterioskopii, stanowili 44,3% wszystkich chorych na gruźlicę płuc i 59,1% chorych na gruźlicę płuc z potwierdzeniem bakteriologicznym. Zarejestrowano 2324 takie przypadki – zapadalność 6,1 na 100 000. W 2018 roku MDR-TB rozpoznano u 48 chorych, w tym u 14 cudzoziemców. Przypadki MDR-TB stanowiły 1,2% wszystkich zachorowań na gruźlicę potwierdzoną bakteriologicznie oraz 1,3% zachorowań ze znanymi wynikami lekowrażliwości (znane u 90,7% chorych z dodatnimi wynikami posiewów).
Wśród chorych było 97 cudzoziemców, którzy stanowili 1,8% wszystkich przypadków gruźlicy w Polsce. Najwięcej cudzoziemców (38) leczono z powodu gruźlicy na Mazowszu.
Wg. danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego- Państwowego Zakładu Higieny, gruźlica była chorobą wskaźnikową u 14 chorych na HIV/AIDS.
W 2017 roku gruźlica była przyczyną zgonu 490 osób- umieralność 1,3 na 100 000 ludności. Główną przyczyną zgonów z powodu gruźlicy, podobnie jak w latach wcześniejszych, była gruźlica płuc – zmarło na nią 468. Największą umieralność z powodu gruźlicy stwierdzono w grupie wieku ? 65 lat – 3,1 na 100 000. Na gruźlicę zmarło 197 osób w takim wieku- 40,2% ogółu zmarłych na gruźlicę. Nie odnotowano żadnego zgonu na gruźlicę u dzieci i u młodzieży.
Celem Światowej Organizacji Zdrowia, przedstawionym w „End TB Strategy” jest zmniejszenie do 2030 roku liczby zgonów z powodu gruźlicy na świecie o 90% w porównaniu z rokiem 2015 i globalne obniżenie w tym czasie o 80% zapadalności na gruźlicę. Do poprawy sytuacji epidemiologicznej gruźlicy mogą przyczynić się nowe leki, które pozwolą skrócić czas leczenia gruźlicy i zwiększą skuteczność terapii. Świat czeka na możliwość poprawy wyników leczenia gruźlicy wywołanej przez prątki oporne na leki. Aktualnie trwają, przy udziale WHO, badania skuteczności przeciwgruźliczej 23 leków i różnych schematów lekowych. W opracowaniu są nowe testy wykrywające utajone zakażenie prątkiem gruźlicy i testy molekularne, umożliwiające szybkie wykrywanie oporności prątków na leki. Sprawdzane jest działanie 14 szczepionek, by wybrać taką, która zastąpi szczepionkę BCG.
[/cmsmasters_text][cmsmasters_text shortcode_id=”silm3amuk” animation_delay=”0″]
Maria Korzeniewska- Koseła Zakład Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc
[/cmsmasters_text][cmsmasters_text shortcode_id=”kuxwh2at8d” animation_delay=”0″]
Piśmiennictwo:
1. Global tuberculosis report 2019. Geneva: World Health Organization; 2019.
2. European Centre for Disease Prevention and Control/WHO Regional Office for Europe. Tuberculosis surveillance in Europe 2020 – 2018 data. Stockholm: ECDC; 2020.
3. Gruźlica i choroby układu oddechowego w Polsce w 2018 r. red. Maria Korzeniewska- Koseła. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa 2019.
[/cmsmasters_text][/cmsmasters_column][/cmsmasters_row][cmsmasters_row data_width=”boxed” data_padding_left=”3″ data_padding_right=”3″ data_top_style=”default” data_bot_style=”default” data_color=”default” data_bg_position=”top center” data_bg_repeat=”no-repeat” data_bg_attachment=”scroll” data_bg_size=”cover” data_bg_parallax_ratio=”0.5″ data_padding_top=”0″ data_padding_bottom=”50″ data_padding_top_large=”0″ data_padding_bottom_large=”0″ data_padding_top_laptop=”0″ data_padding_bottom_laptop=”0″ data_padding_top_tablet=”0″ data_padding_bottom_tablet=”0″ data_padding_top_mobile_h=”0″ data_padding_bottom_mobile_h=”0″ data_padding_top_mobile_v=”0″ data_padding_bottom_mobile_v=”0″ data_shortcode_id=”mno8fvd7tt”][cmsmasters_column data_width=”1/1″ data_bg_position=”top center” data_bg_repeat=”no-repeat” data_bg_attachment=”scroll” data_bg_size=”cover” data_border_style=”default” data_animation_delay=”0″ data_shortcode_id=”obgs18l5vh”][/cmsmasters_column][/cmsmasters_row][cmsmasters_row][cmsmasters_column data_width=”1/1″][cmsmasters_text]
[/cmsmasters_text][/cmsmasters_column][/cmsmasters_row]