Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie jest główną w Polsce placówką naukowo-badawczą Ministerstwa Zdrowia w dziedzinie chorób płuc. Ukształtowany na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych jako wyspecjalizowany ośrodek leczenia gruźlicy i chorób płuc, usytuowany w Warszawie, przy ulicy Płockiej 26, Instytut kontynuuje ponad wiekową tradycję i dorobek Szpitala Wolskiego, otwartego w 1877 roku jako pierwszy szpital w zachodniej dzielnicy Warszawy – Woli.
Ta z dumą i pieczołowitością podtrzymywana tradycja wiąże powstanie tego szpitala z osobą księdza Stanisława Staszica, zmarłego w 1826 roku wielkiego polskiego uczonego i filozofa, pisarza politycznego i społecznika. Przeznaczając prawie cały swój majątek na cele dobroczynne, Stanisław Staszic pozostawił w testamencie zapis fundacyjny „na zaprowadzenie Domu Zarobkowego w Warszawie…”. Powstały w cztery lata po śmierci fundatora przy ulicy Okopowej 2/4 Dom, został w roku 1877 przekształcony w szpital miejski i wkrótce nazwany Szpitalem Wolskim.
Wśród wielu wybitnych lekarzy, którzy w tym szpitalu podjęli pracę, dwóch zyskało międzynarodową sławę. Doktor Odo Bujwid, bakteriolog, jako pierwszy w Polsce rozpoczął tu, w roku 1886, badania nad szczepionką przeciw wściekliźnie. Doktor Edmund Biernacki, patolog i klinicysta, który pierwszy na świecie zaobserwował zjawisko przyspieszonego opadania krwinek w wielu chorobach (nazwane od jego nazwiska odczynem Biernackiego – OB), był ordynatorem Szpitala Wolskiego w latach 1897-1902.
Okres szczególnie intensywnego rozwoju Szpital Wolski przeżył w latach dwudziestych i trzydziestych. Jego widomym ukoronowaniem były, w roku 1935, przenosiny do nowej siedziby, obszernego gmachu przy ulicy Płockiej 26. W budynku tym Szpital mieści się do dziś.
Podczas II wojny światowej i okupacji niemieckiej Szpital Wolski, będąc wciąż placówką leczenia przeciwgruźliczego, był siedzibą Wydziału Medycznego podziemnego Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Ziem Zachodnich. Jego personel lekarski i pomocniczy był czynnie zaangażowany w pracę konspiracyjną. Choć łączyła się ona z najwyższym ryzykiem nie wahano się narażać życie aby ratować żołnierzy podziemnej armii i ludzi prześladowanych przez okupanta. Zapewniano im tu schronienie, opiekę lekarską i pomoc, decydującą często o przeżyciu.
Dramat 5 sierpnia 1944 roku, dnia masakry dokonanej przez Niemców na mieszkańcach dzielnicy Wola w ogarniętej Powstaniem Warszawie, nie ominął Szpitala Wolskiego. W gabinecie dyrektorskim zginęli rozstrzelani: dyrektor, doktor Józef Marian Piasecki i wybitny pediatra profesor Janusz Zeyland. W masowych egzekucjach tego dnia zginęło jeszcze trzech innych lekarzy, dwudziestu studentów medycyny związanych ze szpitalem, wielu pracowników pomocniczych oraz liczni pacjenci. Czcimy ich pamięć a jej wyrazem jest pomnik wzniesiony wysiłkiem pracowników Instytutu.
Ogromne rozpowszechnienie gruźlicy w Polsce będące spadkiem tragicznych lat wojny, stało się jednym z wyzwań, którym musiał stawić czoła świat lekarski w pierwszych latach pokoju. W marcu 1948 roku powołany został do życia Polski Instytut Przeciwgruźliczy, którego siedzibą stał się Szpital Wolski. Stąd wprowadzano ogólnokrajowe szczepienia przeciwgruźlicze, masowe badania radiofotograficzne i nowoczesną chemioterapię gruźlicy. Instytut zaczął pełnić funkcję krajowego specjalisty w dziedzinie gruźlicy.
W latach 1963-1967 roku decyzjami Ministerstwa Zdrowia Instytut otrzymuje rangę Instytutu Resortowego i jednostki naukowo-badawczej z utworzeniem samodzielnych klinik i zakładów.
W miarę upływu lat i coraz skuteczniejszego leczenia gruźlicy Instytut zaczął poświęcać znacznie większą część swej działalności innym chorobom płuc stanowiącym problem społeczny: nowotworom układu oddechowego, nieswoistym infekcjom, chorobom śródmiąższowym, przewlekłemu zapaleniu oskrzeli i rozedmie płuc, zatorowości płucnej, grzybicom płuc i astmie i staje się ośrodkiem referencyjnym w Polsce w dziedzinie tych chorób.
Działalność ta znajduje odzwierciedlenie w zmianie nazwy Instytutu, w 1986 roku, na Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc.
Od 1951 roku Instytut powołuje własną Radę Naukową, która ma uprawnienia do nadawania stopni doktora i doktora habilitowanego. W upływającym pięćdziesięcioleciu stopień doktora medycyny nadano 142 osobom a doktora habilitowanego 27 osobom.
